Książka przedstawia rozwój katolicyzmu wśród Ormian od średniowiecza do czasów współczesnych. Składa się z trzech części – dwóch historycznych (Krzysztof Stopka, XIII-XVIII wiek; Jakub Osiecki, XIX-XX wiek) i jednej antropologiczno-etnologicznej (Konrad Siekierski, XXI wiek). Części historyczne omawiają rozwój Kościoła rzymskiego na terenie Armenii i Gruzji w dwóch obrządkach: łacińskim i ormiańskim. Obrządek łaciński został wprowadzony w Armenii i Gruzji w XIV wieku w związku z rozwojem misji franciszkańskich i dominikańskich. Oba kraje weszły w skład metropolii Sułtanije erygowanej przez papieża Jana XXII w 1318 roku dla katolików imperium perskiego. Szczególną rolę w rozwoju katolicyzmu odegrały biskupstwa w Tyflisie (Tbilisi) i Nachiczewanie. Pierwsze zanikło pod koniec XV wieku, natomiast drugie przekształciło się na przełomie XVI/XVII wieku w arcybiskupstwo. Duszpasterstwem wśród Ormian katolików obrządku łacińskiego zajmowała się Kongregacja Braci Unitów Wielkiej Armenii, włączona w 1582 roku w skład zakonu dominikańskiego (prowincja Armenia). Arcybiskup nachiczewański rezydował w klasztorze w Abaranie (Aparanie) i sprawował opiekę nad kilkunastu tysiącami rzymskich katolików mieszkających w dolinie rzeki Jerndżak (dziś Əlincəçay). Osadnictwo katolików zwanych „frankami” miało tam charakter zwarty, a na terenie przez nich zamieszkałych stanowili absolutną większość. Obrządek łaciński i sakramenty sprawowane były w języku ormiańskim.
Po wysiedleniu Ormian za szacha Abbasa w początkach XVII wieku liczba rzymskich katolików oscylowała w granicach kilku tysięcy. Arcybiskupstwo nachiczewańskie i dominikańska prowincja Armenia upadły w połowie XVIII wieku w okresie wojen i upadku imperium perskiego Safawidów. Książka ukazuje problemy, z jakimi borykały się władze diecezjalne i zakonne na tych obszarach. Drugi wątek poruszony w książce to perypetie unii zawieranych między Kościołem rzymskim a Apostolskim Kościołem Ormiańskim. Ich pośrednim skutkiem było powstanie katolickiego obrządku ormiańskiego, a następnie hierarchii tego rytu. Prąd ten przybrał na sile w XVIII wieku, gdy powstał patriarchat ormiański z ośrodkiem w Libanie. W XIX wieku, po powstaniu milletu katolickiego w imperium osmańskim, powstało w Konstantynopolu arcybiskupstwo prymasowskie obrządku ormiańskiego stanowiące swojego rodzaju konkurencję dla patriarchatu katolickiego. Książka opisuje ponadto konflikty, jakie miały miejsce w społeczności Ormian katolików w XIX wieku na tle udziału świeckich w administracji kościelnej. Przybliżony został tez problem schizmy wśród Ormian katolików zaistniałej po ogłoszeniu na soborze watykańskim I w 1870 roku dogmatu o nieomylności papieża. Szczególnie wnikliwie została omówiona sytuacja Ormian katolików na terenie imperium rosyjskiego, a zwłaszcza polityka władz carskich w stosunku do ormiańskokatolickich struktur kościelnych. Zarysowany został także konflikt między Gruzinami obrządku łacińskiego a Ormianami obrządku ormiańskokatolickiego. Część historyczną kończy rozdział na temat sowietyzacji Zakaukazia i prześladowania Ormian katolików w okresie ZSRR. Trzecia część pracy ma charakter antropologiczno-etnologiczny i powstała na podstawie badań terenowych przeprowadzonych w latach 2013-2014. Część ta przedstawia odradzanie się katolicyzmu wśród Ormian na terenie współczesnej Armenii i Gruzji po upadku ZSRR. Ukazane zostały praktyki religijne w obu państwach, ich zróżnicowanie, a także odmienność wyznaniowa katolików obu tych krajów. Ważne miejsce w tej części zajmuje dyskurs etno-religijny w dzisiejszej Armenii oraz relacje między Kościołem katolickim i Apostolskim Kościołem Ormiańskim w Armenii. Ponadto dotknięty został problem stosunków między ormiańską hierarchią katolicką a Kościołem rzymskokatolickim w Gruzji. W dwóch aneksach opublikowane zostały fragmenty rozmów przeprowadzonych w czasie realizacji projektu „Ormianie katolicy w Armenii i Gruzji: historia, pamięć, tożsamość”, a także materiał zdjęciowy z tegoż projektu. Książka pokazuje skomplikowaną historię i trudną współczesność katolicyzmu w obu tych krajach.
Krzysztof Stopka, Jakub Osiecki, Konrad Siekierski, Ormianie katolicy w Armenii i Gruzji. Historia, pamięć, tożsamość, Kraków 2018: Księgarnia Akademicka, 375ss., I tom z serii Historia Hereditas Ecclesia.
Współwydawca: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Publikacja dofinansowana ze środków Narodowego Centrum Nauki
|
